რომანტიზმი,როგორც ლიტერატურული მიმდინარეობა,წარმოიშვა XVIII საუკუნის ბოლოს გერმანიაში,XIX საუკუნის დასაწყისში გავრცელდა საფრანგეთში,შემდეგ კი სხვა ქვეყნებსა და ამერიკში,მათ შორის საქართველოშიც.
რომანტიზმი ქადაგებდა პიროვნების სულის თავისუფლებას,სინამდვილისგან გაქცევას,მიღმიერი,ანუ რეალურის მიღმა არსებული სამყაროსკენ,უსასრულობისკენ ლტოლვას,ბუნებასთან შერწყმას,ცხოვრების გარდაქმნას...
რომანტიზმმა დაამკვიდრა ცნებები:"მსოფლიო სევდა" და "კოსმიური პესიმიზმი"...
რომანტიზმის ესთეტიკა რომ გავიგოთ,ამისთვის შორს წასვლა არ დაგვჭირდება. ყურადღებით წავიკითხოტ ნიკოლოზ ბარათაშვილის ლექსები და დავაკვირდეთ, რას ნიშნავს "ზენაართ სამყოფი", "ციური განგება", რომელსაც მოკვდავნი ვერ გრძნობენ; რას გაურბის "მერანის"ლირიკული გმირი დდა რას ნიშნავს სიტყვები "ცუდად ხომ მაინც არ ჩაივლის ეს განწირული სულისკვეთება". ყველაფერი ეს ნიშნავს იმას რაც ზემოთ ითქვა რომანტიზმის შესახებ.
რომანტიზმის საუკეთესო წარმომადგენლები არიან ერნესტ ჰოფმანი (1776-1822 გერმანია), ვიქტორ ჰიუგო (1820-1885 საფრანგეთი), ჯორჯ ბაირონი (1788-1824 ინგლისი), ედგარ პო (1809-18049 აშშ), ალექსანდრ პუშკინი (1799-1837 რუსეთი), ნიკოლოზ ბარათაშვილი (1817-1849 საქართველო)...
საქართველოს ჰყავდა სამი რომანტიკოსი : ალექსანდრე ჭავჭვაძე (1786-1846), გრიგოლ ორბელიანი (1804-1883), ნიკოლოზ ბარათაშვილი (1817-1845).
ალექსანდრე ჭავჭავაძე
გრიგოლ ორბელიანი
რომანტიზმი ქადაგებდა პიროვნების სულის თავისუფლებას,სინამდვილისგან გაქცევას,მიღმიერი,ანუ რეალურის მიღმა არსებული სამყაროსკენ,უსასრულობისკენ ლტოლვას,ბუნებასთან შერწყმას,ცხოვრების გარდაქმნას...
რომანტიზმმა დაამკვიდრა ცნებები:"მსოფლიო სევდა" და "კოსმიური პესიმიზმი"...
რომანტიზმის ესთეტიკა რომ გავიგოთ,ამისთვის შორს წასვლა არ დაგვჭირდება. ყურადღებით წავიკითხოტ ნიკოლოზ ბარათაშვილის ლექსები და დავაკვირდეთ, რას ნიშნავს "ზენაართ სამყოფი", "ციური განგება", რომელსაც მოკვდავნი ვერ გრძნობენ; რას გაურბის "მერანის"ლირიკული გმირი დდა რას ნიშნავს სიტყვები "ცუდად ხომ მაინც არ ჩაივლის ეს განწირული სულისკვეთება". ყველაფერი ეს ნიშნავს იმას რაც ზემოთ ითქვა რომანტიზმის შესახებ.
რომანტიზმის საუკეთესო წარმომადგენლები არიან ერნესტ ჰოფმანი (1776-1822 გერმანია), ვიქტორ ჰიუგო (1820-1885 საფრანგეთი), ჯორჯ ბაირონი (1788-1824 ინგლისი), ედგარ პო (1809-18049 აშშ), ალექსანდრ პუშკინი (1799-1837 რუსეთი), ნიკოლოზ ბარათაშვილი (1817-1849 საქართველო)...
საქართველოს ჰყავდა სამი რომანტიკოსი : ალექსანდრე ჭავჭვაძე (1786-1846), გრიგოლ ორბელიანი (1804-1883), ნიკოლოზ ბარათაშვილი (1817-1845).
ალექსანდრე ჭავჭავაძე
ერთხელ პატარა ალექსანდრე ერეკლე მეფის წვეულებაზე ჰყოლიათ მშობლებს წაყვანილი.მდელოზე თამაშის დროს ბეჭედი დაუკარგავს. ბევრი უძებნიათ,მაგრამ ვერ უპოვიათერთი წლის შემდეგ, ისეთივე წვეულების დროს ,იმავე მდელოზე რომ მჯდარა და წკეპლას ათამაშებდა, უცებ წკეპლას დაარგული ბეჭედი წამოცმია.
ცხოვრებაშიც ასეთი ბედი დაჰყვა: კარგავდა და პოულობდა,პოულობდა და კარგავდა. სამშობლოს ტთვისუპლბა რომ დაკარგა,დიდი თანამდებობა შეიძინა; თანამდებობისადმი ინტერესი რომ დაკარგა, დიდი პოეტის სახელი მოიხვეჭა.
მის პოეტურ სტილს თეიმურაზ პირველისა და ბესიკის გავლენის კვალი ეტყობა,თუმცა მხოლოდ გარეგნულად შინაგანად თავის გზას მიჰყვება, თავის ხელწერას ენდობა. იგი არის პირველი ქართველი რომანტიკოსი პოეტი. მისი ლექსები სიმღერებადვრცელდებოდა ხალხში. "პირველ კაცს" ეძახდნენ , ყველას უყვარდა და თანყვანს სცემდა ამ დიდებულ ადამიანს,მიუხედავად იმისა რომ ერტხელ ქართველობის საწინააღმდეგო საქმეში, 1812 წელს კახეთის აჯანყების ჩახშობაში მიიღო მონაწილეობა. თომცა მანამდე, 1804 წელს მთიულეთის აჯანყების დროს ,თანამემამულეთა ხარეს იბრძოდა,რისთვისაც რუსებმა დააპატიმრეს და ერთი წლით გადაასახლეს.
ლექსების წერა 15 წლისამ დაიწყო. იცოდა ფრანგული, რუსული,გერმანული, ტურქული და სპარსული ენები. საუკეთესოდ უკრავდა ჩონგურზე.
მამამისი გარსევან ჭავჭავაძე რუსეთში ელჩად იყო წრგზავნილი. აიტომ ალექსანდრემ განათლება პეტერბურგის კერძო პანსიონში მიიღო. იქვე მოინათლა.ნათლიად თვიტ იმპერატორი ეკატერინე მეორე ყავდა. დედა- მარიამ ავალიშვილი, განათლებული, "ვეფხისტყაოსანზე" აღზრდილი ქალბატონი ბრძანდებოდა.
60 წლის ტრაგიკულად დაიღუპა თბილისში,მთაწმინდის ერთ-ერთ ქუჩაზე, რომელსაც ახლა მისი სახელი ჰქვია. დაკრძალულია კახეთში შუამთის მონასტერში.
"არაფერია!"-ეს იყო მისი უკანასკნელი სიტყვა. ვერავინ გაიგო რისი თქმა უნდოდა მომაკვდავ პეტს. თუმცა ამის ძიება არც იყო საჭირო, რადგან თავისი შემოქმედებიტ და ცხოვრებით ბევრი ჰქონდა ნათქვამი.
ერთხელ პატარა ალექსანდრე ერეკლე მეფის წვეულებაზე ჰყოლიათ მშობლებს წაყვანილი.მდელოზე თამაშის დროს ბეჭედი დაუკარგავს. ბევრი უძებნიათ,მაგრამ ვერ უპოვიათერთი წლის შემდეგ, ისეთივე წვეულების დროს ,იმავე მდელოზე რომ მჯდარა და წკეპლას ათამაშებდა, უცებ წკეპლას დაარგული ბეჭედი წამოცმია.
ცხოვრებაშიც ასეთი ბედი დაჰყვა: კარგავდა და პოულობდა,პოულობდა და კარგავდა. სამშობლოს ტთვისუპლბა რომ დაკარგა,დიდი თანამდებობა შეიძინა; თანამდებობისადმი ინტერესი რომ დაკარგა, დიდი პოეტის სახელი მოიხვეჭა.
მის პოეტურ სტილს თეიმურაზ პირველისა და ბესიკის გავლენის კვალი ეტყობა,თუმცა მხოლოდ გარეგნულად შინაგანად თავის გზას მიჰყვება, თავის ხელწერას ენდობა. იგი არის პირველი ქართველი რომანტიკოსი პოეტი. მისი ლექსები სიმღერებადვრცელდებოდა ხალხში. "პირველ კაცს" ეძახდნენ , ყველას უყვარდა და თანყვანს სცემდა ამ დიდებულ ადამიანს,მიუხედავად იმისა რომ ერტხელ ქართველობის საწინააღმდეგო საქმეში, 1812 წელს კახეთის აჯანყების ჩახშობაში მიიღო მონაწილეობა. თომცა მანამდე, 1804 წელს მთიულეთის აჯანყების დროს ,თანამემამულეთა ხარეს იბრძოდა,რისთვისაც რუსებმა დააპატიმრეს და ერთი წლით გადაასახლეს.
ლექსების წერა 15 წლისამ დაიწყო. იცოდა ფრანგული, რუსული,გერმანული, ტურქული და სპარსული ენები. საუკეთესოდ უკრავდა ჩონგურზე.
მამამისი გარსევან ჭავჭავაძე რუსეთში ელჩად იყო წრგზავნილი. აიტომ ალექსანდრემ განათლება პეტერბურგის კერძო პანსიონში მიიღო. იქვე მოინათლა.ნათლიად თვიტ იმპერატორი ეკატერინე მეორე ყავდა. დედა- მარიამ ავალიშვილი, განათლებული, "ვეფხისტყაოსანზე" აღზრდილი ქალბატონი ბრძანდებოდა.
60 წლის ტრაგიკულად დაიღუპა თბილისში,მთაწმინდის ერთ-ერთ ქუჩაზე, რომელსაც ახლა მისი სახელი ჰქვია. დაკრძალულია კახეთში შუამთის მონასტერში.
"არაფერია!"-ეს იყო მისი უკანასკნელი სიტყვა. ვერავინ გაიგო რისი თქმა უნდოდა მომაკვდავ პეტს. თუმცა ამის ძიება არც იყო საჭირო, რადგან თავისი შემოქმედებიტ და ცხოვრებით ბევრი ჰქონდა ნათქვამი.
გრიგოლ ორბელიანი
გრიგოლ დიმიტრის ძე ორბელიანი, ქართველი პოეტი და საზოგადო მოღვაწე, ინფანტერიის გენერალი, დაიბადა 1804 წელს თბილისში, დიდგვაროვან ოჯახში. იყო ერეკლე II–ის შთამომავალი.სწავლობდა თბილისის კეთილშობილთა სასწავლებელში, შემდეგ საარტილერიო სკოლაში. მონაწილეობდა რუსეთის მიერ ირანისა და თურქეთის წინააღმდეგ წარმოებულ სამხედრო კამპანიებში. გრ. ორბელიანი ქართული რომანტიზმის წარმომადგენელია. იგი პირველ რიგში ცნობილია პატრიოტული ნაწარმოებებით, რომლებიც საქართველოს რაინდული წარსულის ხოტბას შეიცავს ან გვაცნობს ავტორის სულისკვეთებასა და პოლიტიკურ მრწამსს 1832 წლის შეთქმულების მზადების პერიოდში. ესენია პოემა ტოლუბაში (სადღეგრძელოსპირველი ვარიანტი, (1827), (მიბაძვა რილეევისა, (1831), ჰე, ივერიავ (1832), მისი სახელი კიცხვითა (1832), იარალის, (1832) და მოგზაურობა ჩემი ტფილისიდამ პეტერბურღამდის.
გრ. ორბელიანი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფიგურა იყო ე. წ. მამათა და შვილთა ლიტერატურულ-იდეურ ბრძოლაში.პირველად იგი ამ ბრძოლაში 1872 წელს ჩაერთო, როცა ილია ჭვჭვაძის ეპიგრამის , გამოცანების პასუხი, გამოცანების პასუხი დაწერა. ეს უკანასკნელი დღეს პასუხი შვილთას პირველი ვარიანტის სახელითაა ცნობილი. იგი ახალი თაობისადმი მიმართული ძალზე დამამცირებელი ეპითეტებით იწყება.
გრ. ორბელაინის სტილსა და ფორმას თან ახლავს ზოგიერთი ნაკლი. მისი ენა ხშირად მძიმეა, მას შირად უჭირს მთავარი აზრის გადმოცემა. ეს ალბათ იმისი ბრალია ,რომ ძველი სალიტერატულო ტრადიციებზე იყო აღზრდილი დამტკიცედ იცავდა მოძველებულ,არქაულ ნორმებს.
გარდაიცვალა 1883 წლის 21 მარტს. დაკრძლულია თბილისში, ქაშვეთის ეკლესიაში.
ნიკოლოზ ბარათაშვილი
მხოლოდ 17 წელი იცოცხლა,სულ რაღაც 36 ლექსი და ერტი პოემა დატოვა მემკვიდრეობად,მაგრამ ესეც სრულიად საკმარისი აღმოჩნდა იმისთვის, რომ უკვდავება მოეპოვებინა. მისმა ლექსება - "მერანი", "შეოღამება მთაწმინდაზე", "ფიქრნი მტვრის პირას", "სული ობოლი" და სხვ.- ქართული ლიტერატურა ევროპისკენ შეაბრუნა, მრავალფეროვანი და საინტერესო გახდა.
დაიბადა 1817 წლის 15 დეკემბერს. ძალიან მხიარული, მარდი და მოუსვენარი იყო. კრივში და ლეკურის ცეკვაში ვერავინ შეედრებოდა.ყმაწვილობისას ორჯერ დაშავდა,პირველად ცხენიდან გადმოვარდა, მაგრამ დამტვრევას გადაურჩა, მეორედ გიმნაზიის კიბიდან ჩამოვარდა,მარცხენა ფეხი მოიტეხა და სამუდამოდ დაკოჭლდა.
ყველას უყვარდა, ყველგან შინაურ კაცად იყო მიღებული,მაგრამ მაინც მარტო იყო , მარტოობას ვერაფრით შველოდა.
არც შინ ულხინდა. ტატოს მამა- მელიტონ ბარათაშვილი,პროფესიით თარჯიმანი ყელამდე ვალებში იყო ჩაფლული, თანაც ავადმყოფობდა.ოჯახის მოვლა იტვირთა დედამ- ეფემია ორველიანმა, რომელიც გრიგოლ ორბელიანის და იყო.
ნიკოლოზ ბარათაშვილს არასოდეს ჰქონია ნორმალური სამუშაო. გიმნაზიის დამთავრების შემდეგ რიგით კანცელარისტად მუშაობდა.1844 წელს აზერბაიჯანში გაუშვეს სამუშაოდ,ჯერ ნახჭევანში, შემდეგ განჯაში,სადაც მალარიით დაავადდა და გარდაიცვალა 1845 წლის 9 ოქტომბერს. განჯაშივე დაასაფლავეს. 1893 წელს მისი ნეშტი დიდუბის პანთეონში გადმოასვენეს, 1938 წელს კი მთაწმინდაზე დაკრძალეს.
გრიგოლ დიმიტრის ძე ორბელიანი, ქართველი პოეტი და საზოგადო მოღვაწე, ინფანტერიის გენერალი, დაიბადა 1804 წელს თბილისში, დიდგვაროვან ოჯახში. იყო ერეკლე II–ის შთამომავალი.სწავლობდა თბილისის კეთილშობილთა სასწავლებელში, შემდეგ საარტილერიო სკოლაში. მონაწილეობდა რუსეთის მიერ ირანისა და თურქეთის წინააღმდეგ წარმოებულ სამხედრო კამპანიებში. გრ. ორბელიანი ქართული რომანტიზმის წარმომადგენელია. იგი პირველ რიგში ცნობილია პატრიოტული ნაწარმოებებით, რომლებიც საქართველოს რაინდული წარსულის ხოტბას შეიცავს ან გვაცნობს ავტორის სულისკვეთებასა და პოლიტიკურ მრწამსს 1832 წლის შეთქმულების მზადების პერიოდში. ესენია პოემა ტოლუბაში (სადღეგრძელოსპირველი ვარიანტი, (1827), (მიბაძვა რილეევისა, (1831), ჰე, ივერიავ (1832), მისი სახელი კიცხვითა (1832), იარალის, (1832) და მოგზაურობა ჩემი ტფილისიდამ პეტერბურღამდის.
გარდაიცვალა 1883 წლის 21 მარტს. დაკრძლულია თბილისში, ქაშვეთის ეკლესიაში.
ნიკოლოზ ბარათაშვილი
